Tôi tự cho rằng mình đã luyện được chút công phu quan sát người, nhưng kết quả lại suýt chút nữa thất bại.

Ngày hôm đó, trời nắng đẹp, tôi dậy sớm tới “Du Nhiên Cư”, lau bàn, quét dọn. Đợi đạo trưởng thức dậy ăn xong tô bún, vừa ngồi chưa ấm chỗ đã có mấy người tới chọn ngày lành.

Chọn ngày thì khá đơn giản, tôi có thể tự mình xử lý nên thầy tôi ra ngoài tản bộ.

Có hai cặp đôi tới nhờ chọn ngày cưới, tôi giúp họ hợp bát tự, mỗi người chọn ra một ngày đẹp, còn dặn dò thêm vài điều cần chú ý trong ngày cưới, hai đôi vợ chồng vui vẻ ra về.

Tiếp theo lại có một đôi vợ chồng khác tới, người phụ nữ bế trên tay một bé gái. Người đàn ông nói:

“Thầy giúp con gái tôi đặt cái tên với.”

Chuyện này thì dễ, chỉ cần báo sinh thần bát tự, dựa vào ngũ hành mà chọn tên.

Tôi vừa đọc vừa viết ra giấy: “Họ Diệp (叶), khuyết mộc (thiếu hành Mộc).”

Người đàn ông có chút khắt khe, nói rằng tên đặt cho con gái tốt nhất nên có khí chất văn chương một chút, vừa là tên thật, vừa có thể giống bút danh.

Tôi liền viết ra bốn chữ “Chi Phồn Diệp Mậu (枝繁叶茂 - Cành lá sum suê)”, chỉ vào hai chữ sau, nói:

“Diệp Mậu (叶茂), vừa giống tên thật, lại giống bút danh, chữ ‘茂’ thuộc Mộc.”

Người đàn ông rất hài lòng, trả tiền rồi ra về.

Làm việc liền mạch hơn hai tiếng đồng hồ, tôi vừa định đứng dậy nghỉ ngơi một chút, thì từ bên ngoài lại có một ông lão bước vào, trông khoảng hơn sáu mươi tuổi. Ông ấy vừa bước vào liền quan sát tôi từ đầu tới chân, cười mỉm.

Tôi cũng đánh giá ông ấy, áo đen mới mà không mới, đôi giày da chẳng sang chẳng quê, đeo cặp kính dày như đáy chai bia.

Ông ta hỏi tôi: “Thầy đâu rồi?”

Nghe khẩu khí ông ta không nhỏ, tôi cười đáp: “Ra ngoài tản bộ rồi.”

Ông ấy khẽ gật đầu: “Cậu học việc ở đây à?”

Tôi gật đầu xác nhận.

Quan sát kỹ, tôi thực sự không đoán nổi người này là loại người gì.

Nói là một ông đồ cổ lỗ cũng được;
Nói là một học giả chẳng quan tâm tới ăn mặc cũng được;
Nói là một người giang hồ hành nghề cũng được;
Tóm lại tuyệt đối không phải người thường.

Tôi không đoán được thân phận ông ta, cũng không biết quan hệ của ông ấy với thầy tôi là gì: người quen? bạn bè? đồng nghiệp?

Nên bảo ông ta chờ, hay pha trà trước?

Thầy tôi từng dặn: bình thường, nếu thầy gõ bàn một cái, nghĩa là không cần pha trà; gõ hai cái thì pha trà; gõ ba cái thì vừa pha trà vừa châm thuốc.

Tôi nghĩ ông ta đã lớn tuổi, bèn đứng dậy rót cho ông ta ly trà.

Ông ấy không nói gì thêm, ngồi đó điềm nhiên tĩnh tại, như thể tôi chẳng đáng để ông ta để tâm, chỉ chờ thầy tôi quay về.

Tôi cũng không dám thất lễ, ông ta không nói, tôi cũng không mở lời.

Một lúc sau, thầy tôi về tới.

Ông lão đứng dậy, chắp tay thi lễ:

“Chào đại sư.”

Thầy tôi chỉ liếc ông ta một cái, thản nhiên nói:

“Ngồi đi.”

Ông lão nói:

“Tôi họ Trần, người huyện bên cạnh, nghe đại danh đã lâu, hôm nay đặc biệt tới bái phỏng.”

Thầy tôi khẽ mỉm cười:

“Đi đường xa, vất vả rồi.”

Ông Trần mặt đầy thành ý:

“Tôi muốn nhờ thầy đoán chữ cho cháu trai tôi, sang năm thi đại học.”

Tôi lấy giấy bút đưa ông ta, ông ta không viết mà chỉ nói:

“Chữ ‘重’ (Trọng - nặng).”

Thầy tôi không cần suy nghĩ, đáp ngay:

“Thi tốt, không cần lo.”

Ông Trần cười bảo:

“Thi tốt chưa chắc đã đỗ, việc điền nguyện vọng rất quan trọng, không biết thầy có thể chỉ điểm thêm không?”

Đúng lúc này, lại có hai người trung niên bước vào.

Thầy tôi ngẩng đầu nhìn họ một cái. Tôi cũng quan sát, một người béo một người gầy, ăn mặc chỉnh tề, ngồi sang bên cạnh như thể chỉ tới hóng chuyện.

Thầy tôi vẫn hướng ánh mắt về phía ông Trần, nói:

“Điền nguyện vọng, càng xa càng tốt. Nếu chọn trong tỉnh, sẽ không đỗ.”

Ông Trần làm bộ kinh ngạc hỏi:

“Vì sao nói vậy?”

“Ông không phải nói đoán chữ ‘重’ (Trọng) sao? Tách chữ này ra, chính là ‘千里’ (nghìn dặm), ‘千里重’ (nghìn dặm là nặng).”

Ông Trần phá lên cười:

“Thì ra đoán chữ đơn giản vậy à?”

Hai người trung niên bên cạnh cũng cười phụ họa.

Thầy tôi nói:

“Tri thức trên đời, cái gì càng đơn giản mới là chân học vấn. Mấy cái huyền huyền ảo ảo, chẳng qua chỉ là trò màu mè lòe bịp thiên hạ thôi.”

Ông Trần nghiêng đầu:

“Thầy lợi hại vậy, có thể đoán cho tôi một chữ không?”

Thầy tôi gật đầu.

Ông Trần nói một chữ: “从” (Tòng - đi theo), hỏi về sự nghiệp.

Tôi lần đầu tiên thấy người ta đoán nghề nghiệp bằng chữ, đang định học tập kỹ, không ngờ thầy tôi trả lời dứt khoát:

“Không đoán.”

Ông Trần mỉm cười:

“Là không đoán được, hay không muốn nói?”

Thầy tôi đáp:

“Không đoán được. Có người tướng mạo xấu mà là kẻ quyền cao chức trọng, có kẻ diện mạo đoan chính mà chỉ là dân thường. Người không thể nhìn mặt mà đoán lòng, biển không thể lấy đấu mà đong. Nhưng nhìn khí sắc của ông cách cái gọi là ‘tướng mạo’ xa lắm rồi. Mà nghề nghiệp thì có tới bảy mươi hai loại, tôi không thể đoán hết được.”

Ông Trần cười lớn:

“Lợi hại, lợi hại.”

Ông Trần lại hỏi:

“Thầy đoán chuẩn như vậy, lấy bao nhiêu tiền công?”

“Thời xưa văn nhân đề thơ vẽ tranh tặng nhau, chưa từng lấy tiền. Ông là người giang hồ, tôi là kẻ ở nhà, nói gì tới tiền?”

Tới đây, tôi đã hiểu ra, hóa ra ông này cũng làm nghề như thầy tôi.

Ông Trần có chút ngượng ngùng, đứng dậy nói:

“Vậy tạm biệt.”

Hai người trung niên cũng đứng dậy, một người cười nói:

“Thú vị, thú vị.”

Thầy tôi gọi với theo ông Trần:

“Đi thong thả, nhớ kỹ nguyện vọng ghi trường đại học cách xa ngàn dặm. Đến lúc mơ cũng nên mơ thêm lần nữa.”

Ông Trần chắp tay:

“Cáo từ, cáo từ.”

Một màn kịch này khiến tôi cảm thấy mù mờ chẳng hiểu gì.

Thầy tôi dạy tôi:

“Ba người lúc nãy là cùng một nhóm, ông Trần là người trong nghề, hai người sau là đàn em của ông ta, nghe người khác ca ngợi ta lợi hại nên tới thách đấu. Hai kẻ trẻ đi cùng là tới xem ông ta đấu.”

“Thật vậy sao?”

Thầy tôi phân tích tiếp:

“Sao hai người kia không vào cùng ông Trần?”

Tôi nghĩ một lúc, đáp:

“Bọn họ giả bộ không quen nhau.”

“Tại sao ông Trần đi rồi, họ cũng đi?”

“Vì họ vốn chẳng có việc gì, ông bị ta lật mặt nạ, họ ở lại cũng xấu hổ.”

“Lời ông Trần nói ẩn chứa mùi gì?”

“Có vị khiêu khích.”

“Đúng rồi. Về sau phải cảnh giác, người tới không phải ai cũng thực lòng xin đoán chữ, có người tới để thử thách, có người tới phá đám. Pha trà thà đắc tội người còn hơn sai lầm, đối nhân xử thế cần khách khí nhưng cũng phải có chừng mực.”

Tôi đỏ bừng cả mặt.

Thầy tôi nói tiếp:

“Ta nói đoán chữ, đầu tiên là quan sát người. Nhưng chỉ mới cho con đọc một nửa sách, con đọc chưa hết. Phải tiếp tục học, giờ ta sẽ dạy con cách quan sát người, và nên đọc những sách gì.”